زخم پای دیابتی

زخم پای دیابتی همانطور که از اسمش برمی آید نوعی زخم در پای بیماران مبتلا به دیابت است که در اثر عوامل زمینه ای موجود در بیماری دیابت ایجاد می شود. این عوامل بطور کلی عبارتند از کاهش حس در پاها ناشی از اختلال حسی موجود در دیابت بنام نوروپاتی دیابتی؛ خطر بیشتر عقونت ناشی از نقص سیستم ایمنی موجود در دیابت، و کاهش خونرسانی به زخم ناشی از اختلالات عروقی موجود در دیابت.

واضح است که در افراد فاقد دیابت بعلت فقدان عوامل زمینه ای فوق زخم از نوع دیابت ایجاد نشده و در صورت بروز بزودی ترمیم پیدا می کند.

نکته مهم آن است که در صورت ابتلا به دیابت چه کنیم دچار زخم پای دیابتی نشویم و اگر به هر صورت این مشکل ایجاد شد چگونه آن راکنترل کنیم؟

در پاسخ به سوال اول و به منظور پیشگیری از ابتلا به زخم پای دیابتی بایستی نکات زیر را مراعات کنبم:

۱ . برطرف کردن فشارهای غیرطبیعی روی پا

یک فرد دیابتی بایستی همیشه مراقب پاهایش باشد و همان طور که هر روز صبح دندان ها را مسواک می زند پای خود را معاینه نماید و به قرمزی پوست، ورم، بریدگی پوست و زخم شدن پوست توجه داشته باشد. برای دیدن تمام قسمت پا از یک آینه استفاده کند و اگر مشکل بینایی دارد از دیگران کمک بگیرید. ناخن را مرتب کوتاه کند. برش ناخن باید صاف باشد و از بریدن گوشه های ناخن خودداری کند. اگر ناخن ضخیم شده و یا در اثر کاهش دید نمی تواند آن را ببیند، بهتر است از دیگران کمک بگیرد. فرد دیابتی باید سعی کند پای برهنه راه نرود و در منزل از دمپایی استفاده کند.همیشه در انتخاب کفش دقت نماید تا کفش تنگ نباشد (توصیه می شود از کفش های چرمی استفاده شود) و در حد امکان از کفش های پلاستیکی دوری کند. کفش نو را به مدت کوتاه بپوشد تا کفش کاملاً نرم شود. زمانی که کفش نو را از پا در می آورد پا را در رابطه با سرخی پوست معاینه کند. برای محافظت پا از فشار کفش همیشه جوراب بپوشد. جوراب کتانی برای خشک نگه داشتن پا مناسب تر است. از جوراب پاره و یا وصله دار پرهیز کند. قبل از پوشیدن کفش مطمئن شود تا «ریگ» در آن نباشد.

۲ . کنترل قند

مطالعات متعددی بر ارتباط کنترل قند خون با پیشگیری و درمان زخم پای دیابتی صحه گذاشته اند. لازم به ذکر است کنترل قند خون فقط بر پیشگیری از زخم پای دیابتی متمرکز نیست و بروز سایر عوارض دیابت نیز شامل تصلب شرائین، بیماری عروق قلب، نارسایی کلیه، و عوارض چشمی با کنترل قند خون به تاخیر می افتد.

در پاسخ به سوال دوم و به منظور درمان زخم پای دیابتی بایستی ۵ اصل درمانی زیر را مدنظر داشت:

۱ . برداشتن نسوج مرده

این کار توسط پرسنل درمانی و گاهی اوقات لازم است در اتاق عمل انجام شود. در واقع تکیه گاه اصلی درمان، برداشتن نسوج مرده و پینه است اما از درمان«خانگی» پینه بایستی بشدت پرهیز شود. نسوج سیاه و مرده و سفید و پوست دله توسط تیغ جراحی در اتاق عمل یا روی تخت بیمار و یا در مطب، برداشته می شود. سعی می شود تا حفره های کور، باز و چرک تخلیه و زخم تا حد پوست سالم باز شود. زخم پا برای بهبودی، به یک محیط گرم و مرطوب و عاری از آلودگی محیط نیاز دارد. گاز آغشته به سالین این کار را به خوبی انجام می دهد ولی پانسمان های متعدد در بازار وجود دارند.

۲ . کاهش عوامل تشدید کننده

این عوامل عبارتند از استراحت کافی، بالا بردن پا و یا استفاده از جوراب کشی برای کاهش ورم پا، برطرف کردن فشارهای غیرطبیعی روی پا، تعویض کفش تنگ با کفش طبی، و از همه مهمتر کنترل قند خون.

۳ . کنترل قند خون

هر بیمار دیابتی لازم است تحت نظر مستقیم پزشک خود به یک کنترل مناسب از قند خون برسد. لازم است بیمار در طول شبانه روز از نوسانات قند خود مطلع باشد و در صورت نیاز میزان تحرک یا تغذیه خود را با میزان قند خون متناسب سازد. اطلاع از نوسانات قند خون با اندازه گیری قند خون در منزل توسط خود بیمار با استفاده از دستگاههای گلوکومتر که به رایگان در اختیار بیماران دیابتی قرار می گیرد امکانپذیر است. کنترل دیابت بایستی همچنین مشتمل بر کنترل فشار خون، کلسترول خون، تبعیت از رژیم غذایی مناسب، خوردن به هنگام و به اندازۀ داروها یا تزریق داروهای تجویز شده در زمان مورد نظر، ترک سیگار و ویزیت منظم پزشکی است. متخصصین مراقبت های دیابتی با تشکیل تیم یا گروه مراقبتی برای دیابت تأکید دارند. این تیم شامل متخصصین دیابت، متخصصین چشم، پرستار دیابت، مشاور تغذیه ، کارشناس ورزش و خود بیمار است.

۴ . کنترل عفونت

اگر بعد از ایجاد جراحت به باکتری فرصت دهید که در محل زخم باقی بماند یا بنحوی باعث آلوده شدن زخم گردید، عفونت می تواند در محل زخم اغاز شود. زخم را تمیز کنید. محل زخم را زیر آب شیر بگیرید تا چنانچه گرد و خاک یا آلودگی در محل زخم وجود دارد شسته شده و برطرف گردد. از صابون یا پراکسیدئیدروژن یا ید برای شستشوی زخم استفاده نکنید زیرا باعث تحریک جراحت می شود. سپس از کرم های آنتی بیوتیک برای جلوگیری از عفونت استفاده کنید و زخم را با باندهای استریل پانسمان کنید. پانسمان را هر روز تعویض کنید با استفاده از صابون پوست اطراف زخم را بشویید و تمیز نگه دارید روزانه به بررسی زخم برای علائم عفونت مانند قرمزی یا چرک و ترشحات ……. بپردازید و قبل از اینکه یک زخم کوچک به یک دردسر بزرگ تبدیل شود حتماً به پزشک مراجعه کنید. پزشک بعد از تشخیص عفونت، پیش از آماده شدن جواب کشت، آنتی بیوتیک با طیف وسیع به بیمار تجویز می کند. ولی بعداً تغییرات براساس نتیجه درمان، کشت و حساسیت میکروب و مشاوره با متخصص عفونی انجام خواهد گرفت.خارج کردن چرک و برداشتن نسوج مرده همراه با آنتی بیوتیک جهت کنترل عفونت لازم است.

۵ . آموزش بیمار

آموزش می تواند شامل نکات پیشگیری که در فوق آمد باشد. ضمن اینکه بیمار بایستی عوارض و خطرات ناشی از دیابت را بخوبی بشناسد. بیمار باید به این نکته توجه داشته باشد که از هر صد نفر بیمار دیابتی پانزده نفر دچار زخم پا و سه نفر نیاز به قطع اندام دارند. بینار باید مطلع باشد که کنترل شدید و دقیق قند می تواند از عوارض دیابت روی چشم، کلیه و کاهش حس پا جلوگیری نماید. بیمار باید بداند که بعد از هر وعده غذایی، قند خون بالاتر از ۲۰۰ نباشد.