کتاب پسوریازیس و DIV – بخش سوم

پسوریازیس و DIV

مکانیسم اثر

اوزون‌تراپی در طی دهه‌های گذشته مسیرهای متعددی برای ورود به بدن داشته است که هر کدام متناسب با شرایط بیمار و اهداف درمانی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. از روش‌های موضعی گرفته تا کاربردهای سیستمیک، هر مسیر نقشی در شکل‌گیری تاریخچه و پیشرفت علمی این درمان ایفا کرده است. در روش‌های موضعی، اوزون به‌صورت آب اوزونه یا روغن اوزونه بر روی زخم‌های مزمن، عفونت‌های پوستی و ضایعات التهابی مانند پسوریازیس یا زخم دیابتی به‌کار رفته و به دلیل خواص ضدمیکروبی و ترمیمی خود جایگاه ویژه‌ای یافته است. روش رکتال (Insufflation) نیز به‌عنوان یک مسیر غیرتهاجمی و ساده، برای جذب سیستمیک اوزون در بیماران کودکان و بزرگسالان به‌کار گرفته می‌شود، هرچند به‌ویژه در کودکان محدودیت‌های روانی و پذیرشی دارد. در روش‌های عضلانی و داخل‌مفصلی نیز اوزون برای کاهش دردهای موضعی، التهاب مفصلی و بهبود عملکرد بافتی استفاده شده است.

اما بیشترین توجه در سال‌های اخیر بر روش‌های سیستمیک متمرکز بوده است. دو روش کلاسیک در این حوزه عبارت‌اند از اوتوهِمو‌تراپی ماژور (AHT major) و تزریق مستقیم گاز اوزون (Direct IV). در AHT major، خون بیمار خارج و با اوزون ترکیب می‌شود و سپس به بدن بازگردانده می‌گردد؛ روشی که سال‌ها به‌عنوان استاندارد طلایی شناخته می‌شد، ولی به دلیل نیاز به خون‌گیری، استفاده از ضدانعقاد و احتمال بروز مشکلاتی نظیر انعقاد یا آلودگی خون، محدودیت‌های قابل‌توجهی داشت. در سوی دیگر، تزریق مستقیم گاز اوزون به داخل ورید، به دلیل خطر آمبولی گازی و موارد متعدد مرگ‌ومیر، به‌طور کامل کنار گذاشته شد و اکنون در تمامی دستورالعمل‌های علمی به‌عنوان یک روش غیرایمن و ممنوع شناخته می‌شود.

پیشرفت‌های جدید منجر به معرفی روش سالین DIV شد که امروزه به‌عنوان جایگزینی ایمن‌تر و علمی‌تر برای کاربرد سیستمیک اوزون شناخته می‌شود. در این روش، اوزون ابتدا در سرم نرمال‌سالین حل شده و سپس از طریق انفوزیون آهسته وارد جریان خون می‌گردد. این ویژگی سبب می‌شود که هیچ گاز آزادی وارد بدن نشود و خطر آمبولی به‌طور کامل حذف گردد. افزون بر آن، سالین DIV بدون نیاز به خون‌گیری یا ضدانعقاد، برای بیماران با مشکلات انعقادی یا ضعف ایمنی مناسب‌تر است و از نظر روانی نیز مانند دریافت یک سرم ساده برای بیماران قابل‌پذیرش‌تر به نظر می‌رسد. مهم‌تر از همه، این روش همان اثرات ایمنی‌مدولاسیون، ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی شناخته‌شده در اوزون‌تراپی را فعال می‌کند، اما با پروفایل ایمنی بالاتر و کمترین میزان عوارض.

به این ترتیب، مسیرهای مختلف اوزون‌تراپی هر یک در جایگاه خود نقش دارند، اما سالین DIV امروز به‌عنوان روش مرجع و آینده‌نگر اوزون‌تراپی سیستمیک شناخته می‌شود؛ روشی که توانسته است نقاط قوت روش‌های پیشین را حفظ کند و هم‌زمان با برطرف‌کردن محدودیت‌های آن‌ها، ایمنی و کارآمدی بالاتری برای بیماران فراهم آورد.

مقایسه بالینی روش های اوزون درمانی با سالین DIV:

۳.۲.۱.مقایسه بالینی AHT major با سالین DIV

حجم خون برداشت‌شده:

در AHT major باید بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌لیتر خون برداشت، اوزونه کرد و مجدد تزریق نمود. در سالین DIV نیازی به خون‌گیری وجود ندارد و اوزون مستقیماً در سرم نرمال‌سالین حل شده و تزریق می‌گردد. این امر ریسک‌های مرتبط با خون‌گیری (هماتوم، عفونت، خطاهای آزمایشگاهی) را حذف می‌کند.

خطرات همودینامیک و هماتولوژیک:

در AHT major برداشت بیش از ۲۰۰ میلی‌لیتر خون خطرناک است و می‌تواند باعث اختلال همودینامیک یا کاهش اکسیژن‌رسانی شود. در سالین DIV چنین خطری وجود ندارد، زیرا هیچ کاهش حجمی رخ نمی‌دهد.

غلظت اوزون:

در AHT major، غلظت‌های بالاتر از ۴۰ µg/NmL خطر همولیز و اختلال در عملکرد سلول‌های ایمنی دارند. در سالین DIV، اوزون در غلظت پایین و پایدار (معمولاً ۱۰–۳۰ µg/NmL) در سرم حل شده و به‌تدریج وارد بدن می‌شود؛ بنابراین خطر همولیز یا کاهش ۲,۳-DPG عملاً وجود ندارد.

ضدانعقاد:

در AHT major استفاده از ضدانعقاد ضروری است (ACD-A یا سدیم سیترات)، در حالی‌که در سالین DIV نیازی به ضدانعقاد نیست، که این موضوع به‌ویژه در بیماران دارای اختلالات انعقادی یا مصرف‌کننده داروهای ضدانعقاد اهمیت ویژه دارد.

سهولت و پذیرش بیمار:

AHT major زمان‌بر است (هر جلسه ۳۰–۴۵ دقیقه) و نیازمند تجهیزات ویژه و کنترل کیفی خون است. در مقابل، سالین DIV مانند یک سرم‌تراپی ساده تلقی می‌شود که از نظر روانی برای بیمار آسان‌تر و از نظر بالینی سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر است.

اوتوهِمو‌تراپی مینور و جایگاه آن در مقایسه با سالین DIV

AHT minor به‌دلیل «خود-واکسیناسیون» شناخته می‌شود؛ در این روش مقدار کمی خون با اوزون ترکیب و سپس داخل عضله تزریق می‌گردد. هرچند مطالعات نشان داده‌اند که این روش می‌تواند در بیماری‌های التهابی پوستی مثل پسوریازیس، اگزما و آکنه باعث تحریک ایمنی و بهبود علائم شود، اما محدودیت‌های جدی دارد:

حجم خون کم است و بنابراین اثر سیستمیک محدود دارد.
تزریق داخل عضله می‌تواند دردناک و برای بیماران ناخوشایند باشد.
کنترل دوز دقیق و همگنی اوزون دشوارتر است.

در مقابل، سالین DIV همان اثر ایمنی‌تعدیلی را با دقت بسیار بالاتر و به‌صورت سیستمیک فراهم می‌کند. اوزون در سرم نرمال‌سالین حل شده و به‌آرامی وارد جریان خون می‌شود و این امر باعث:

تحریک هماهنگ‌تر مسیرهای ایمنی و آنتی‌اکسیدانی
تعدیل سیتوکین‌های کلیدی در پسوریازیس (IL-17، TNF-α)
کاهش التهاب پوستی و بهبود کیفیت زندگی بیمار

می‌شود. به همین دلیل، سالین DIV در عمل جایگزین بالینی ایمن‌تر و اثربخش‌تری نسبت به AHT minor است.

تزریق عضلانی و پاراورتهبرال

این روش‌ها بیشتر در بیماری‌های اسکلتی-عضلانی (مانند دیسکارتروز و فتق دیسک) استفاده شده‌اند و می‌توانند درد و التهاب موضعی را کاهش دهند. هرچند در بیماران خودایمنی، خصوصاً پسوریازیس همراه با دردهای مفصلی یا آرتریت پسوریاتیک، تزریق پاراورتهبرال ممکن است موقتاً مفید باشد، اما همچنان محدود به ناحیه موضعی است.

سالین DIV این محدودیت را ندارد و با تعدیل سیستم ایمنی در سطح سیستمیک، می‌تواند هم بر ضایعات پوستی و هم بر التهاب مفصلی اثرگذار باشد.

درمان فتق‌ها – تزریق عمقی

تزریق پاراورتهبرال عمقی در فتق‌های گردنی و کمری یکی از کاربردهای سنتی اوزون است. این روش با بهبود اکسیژناسیون موضعی و کاهش التهاب اطراف دیسک می‌تواند به بهبود درد کمک کند. با این حال، ریسک‌های مرتبط با تزریق نزدیک به ساختارهای حساس (اعصاب و عروق) وجود دارد.

بر خلاف آن، سالین DIV بدون دستکاری موضعی می‌تواند با کاهش التهاب سیستمیک و بهبود جریان خون، اثرات مشابهی را به‌صورت ایمن‌تر ایجاد کند. در بیماران خودایمنی که علاوه بر پسوریازیس دچار دردهای ستون فقرات هستند، سالین DIV می‌تواند به‌عنوان درمان پایه و ایمن‌تر انتخاب شود و در صورت لزوم تزریق موضعی به‌عنوان مکمل به‌کار رود.

درمان داخل دیسک در مقایسه با سالین DIV

تزریق داخل دیسک یکی از روش‌های کلاسیک در درمان فتق دیسک گردنی و کمری است و با غلظت‌های نسبتاً بالا (۲۵–۳۵ µg/mL) انجام می‌شود. هرچند مطالعات نشان داده‌اند که این روش در بهبود درد و بهبود عملکرد بیماران مؤثر است، اما:

نیاز به زیرساخت‌های رادیولوژیک و حضور متخصص بیهوشی دارد.
ریسک آسیب به آنولوس (به‌ویژه در غلظت‌های بالاتر از ۴۰ µg/mL) وجود دارد.
تهاجمی است و همیشه برای همه بیماران مناسب نیست.

در مقایسه، سالین DIV روشی غیرتهاجمی‌تر است که بدون نیاز به تجهیزات پیشرفته، اوزون را در سرم نرمال‌سالین حل کرده و به‌صورت یکنواخت وارد خون می‌کند. در بیمارانی با بیماری‌های خودایمنی (مثل پسوریازیس و آرتریت پسوریاتیک) که ممکن است همزمان دچار مشکلات ستون فقرات باشند، سالین DIV می‌تواند علاوه بر اثر ضدالتهابی موضعی (کاهش التهاب اطراف دیسک)، اثر سیستمیک و ایمنی‌تعدیلی ایجاد کند، بدون این‌که ریسک‌های روش داخل دیسک را داشته باشد.

اینفیلتراسیون پری‌دورال (ساکرال هایاتوس/ترانس‌لامینال) و جایگاه سالین DIV

این روش به دلیل سهولت انجام و هزینه پایین، در درمان فتق دیسک شایع بوده است. با این حال، همچنان نیاز به تزریق مستقیم در نزدیکی اعصاب و فضای دورال دارد. هرچند میزان موفقیت بالای ۷۰% گزارش شده است، اما ریسک‌های بالقوه مانند عفونت یا عوارض عصبی هرچند نادر، وجود دارند.

سالین DIV در این زمینه مزیت دارد، زیرا:

روشی ساده و بدون خطر آسیب عصبی است.
علاوه بر بهبود علائم ستون فقرات، به‌صورت همزمان مسیرهای التهابی و ایمنی مرتبط با بیماری‌های خودایمنی مثل پسوریازیس را تعدیل می‌کند.
برای بیمارانی که هم فتق دیسک و هم بیماری خودایمنی دارند، سالین DIV می‌تواند به‌عنوان پایه درمانی ایمن‌تر انتخاب شود و در صورت نیاز تزریق پری‌دورال به‌صورت مکمل استفاده گردد.

اینفیلتراسیون اینترافورامینال

تزریق اینترافورامینال نیز بیشتر برای مشکلات موضعی ستون فقرات کاربرد دارد و با حجم کم و غلظت متوسط اوزون انجام می‌شود. این روش به‌ویژه در ناحیه گردنی حساس است و نیازمند مهارت بالای پزشک می‌باشد.

با این حال، سالین DIV با پوشش اثرات ضدالتهابی در سطح کل بدن، در بسیاری از بیماران می‌تواند جایگزین یا مکمل مناسب باشد؛ به‌ویژه در بیمارانی که علاوه بر علائم مکانیکی، زمینه بیماری خودایمنی مثل پسوریازیس دارند.

Intra-articular Treatment – درمان داخل‌مفصلی

تزریق داخل‌مفصلی اوزون در غلظت ۲–۲۰ µg/NmL و با حجم متناسب با اندازه مفصل (۱–۲ mL برای انگشتان و ۵–۲۰ mL برای سایر مفاصل) روشی است که سال‌ها در مدیریت التهاب مفصلی استفاده شده است. در بیماری‌های خودایمنی مانند پسوریازیس، که آرتریت پسوریاتیک شایع است، این تکنیک می‌تواند التهاب و درد موضعی را کاهش دهد.

با این حال، این روش محدود به مفصل تزریق‌شده است و تأثیر سیستمیک ندارد. مقایسه با سالین DIV نشان می‌دهد که در حالی که تزریق داخل‌مفصلی فقط درد یک مفصل را کنترل می‌کند، سالین DIV با اثرات ایمنی‌تعدیلی و ضدالتهابی سیستمیک می‌تواند هم‌زمان روی مفاصل متعدد، پوست و سایر ارگان‌های درگیر پسوریازیس اثرگذار باشد.

Gloves Technique – تکنیک دستکش (آمفیزم زیرجلدی)

این روش شامل تزریق زیرجلدی دست‌ها با ۱۰–۴۰ mL مخلوط اوزون–اکسیژن در غلظت ۵–۲۰ µg/NmL با سوزن ۳۰G (0.3 mm) است. تکنیک دستکش در مدیریت درد نوروپاتیک و استئوآرتریت موثر شناخته شده است.

در بیماران پسوریازیس که ممکن است دچار دردهای نوروپاتیک یا مفصلی ناشی از التهاب مزمن باشند، این روش می‌تواند تسکین موضعی ایجاد کند. با این وجود، اثر آن محدود به دست‌ها و نواحی تزریق‌شده است. در مقابل، سالین DIV قادر است التهاب نوروایمیون را در سطح سیستمیک تنظیم کرده و علاوه بر بهبود درد دست‌ها، سایر مفاصل و پوست بیمار را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

Gasification in Plastic Bag – گازدهی در کیسه پلاستیکی

در این تکنیک، اندام مبتلا (مانند پا یا دست با زخم یا عفونت) در کیسه پلاستیکی قرار داده می‌شود و غلظت‌های ۲۰–۸۰ µg/NmL به مدت ۵–۲۰ دقیقه اعمال می‌گردد. غلظت‌های بالاتر (۶۰–۸۰ µg/NmL) فقط در عفونت‌های چرکی و برای مدت کوتاه (کمتر از ۵ دقیقه) استفاده می‌شوند. پس از کنترل عفونت و ظاهر شدن گرانولاسیون سالم، باید غلظت و دفعات کاهش یابد تا ترمیم بافت تسهیل گردد.

در بیماران خودایمنی مانند پسوریازیس، که مستعد عفونت‌های ثانویه پوستی هستند، این روش برای کنترل موضعی عفونت مفید است. اما محدودیت اصلی آن موضعی بودن است. سالین DIV با کاهش التهاب سیستمیک و بهبود ایمنی سلولی، احتمال عود یا مزمن شدن عفونت‌های پوستی را کاهش می‌دهد و می‌تواند هم‌زمان اثر حمایتی برای این تکنیک داشته باشد.

Subcutaneous Application – کاربرد زیرجلدی

کاربرد اصلی این روش در درمان سلولیت برای اهداف زیبایی است. حجم تزریق نباید بیش از ۲۰۰ mL در هر جلسه باشد، تزریق هر ۵–۱۰ cm یک‌بار با حجم ۲–۳ mL و غلظت ۱۵–۲۰ µg/NmL با سوزن ۲۷G (0.3 mm) انجام می‌شود. سیکل درمانی شامل ۱۵–۲۰ جلسه دوبار در هفته است.

اگرچه این روش عمدتاً برای زیبایی به‌کار می‌رود، اهمیت آن برای بیماران خودایمنی در درک توانایی اوزون برای بهبود میکروسیرکولاسیون و کاهش التهاب بافتی است. در پسوریازیس، که میکروسیرکولاسیون پوستی مختل می‌شود، سالین DIV همین اثرات را به صورت سیستمیک و پایدارتر اعمال می‌کند و علاوه بر پوست، بر مفاصل و سایر بافت‌های درگیر نیز موثر است.

Ozone Suction Cup – کاپ مکشی اوزون

در این روش از کاپ مکشی (Ventosa) استفاده می‌شود و اوزون با غلظت ۱۵–۶۰ µg/NmL برای ۵–۲۰ دقیقه در محل اعمال می‌شود. وکیوم ایجاد شده باعث افزایش جریان خون و اثرگذاری بهتر اوزون می‌گردد.

این تکنیک بیشتر در ضایعات پوستی یا دردهای موضعی کاربرد دارد. در پسوریازیس، ممکن است به بهبود محدود نواحی خاصی از پوست کمک کند. اما در مقایسه، سالین DIV با تنظیم مسیرهای التهابی اصلی (مانند TNF-α و IL-17) اثرات گسترده‌تر و بنیادی‌تر دارد و می‌تواند کل فرآیند التهابی بیماری را مهار کند.

Insufflation in Fistulas – انفیوزیون در فیستول‌ها

پیش از انفیوزیون اوزون، باید اطمینان حاصل شود که ارتباطی با راه هوایی وجود ندارد. تجمع گاز در حفره‌های بسته یا کیستیک می‌تواند خطرناک باشد. بنابراین ابتدا فیستول با آب اوزونه شستشو داده می‌شود و سپس اوزون با غلظت ۱۰–۸۰ µg/NmL به مدت ۵–۲۰ دقیقه تزریق می‌گردد.

در بیماران پسوریازیس، به‌ویژه آن‌هایی که مستعد عفونت‌های پوستی و فیستول‌های مزمن هستند، این روش می‌تواند به کنترل موضعی عفونت کمک کند. اما همانند سایر روش‌های موضعی، توانایی کنترل بیماری سیستمیک را ندارد. در این بیماران، سالین DIV با اثرات ایمنی‌تعدیلی و آنتی‌اکسیدانی سیستمیک، نقش پایه‌ای در پیشگیری از عفونت و کنترل التهاب ایفا می‌کند.

Ophthalmologic – کاربرد چشمی

کاربرد اوزون در بیماری‌های چشمی مانند کراتیت، زخم قرنیه، کونژکتیویت و سوختگی‌های چشمی بیشتر به‌صورت موضعی با دستگاه‌های شیشه‌ای تطبیق‌یافته با کنتور چشم انجام می‌شود. به دلیل احساس سوزش ناشی از تماس مستقیم اوزون با بافت حساس چشم، استفاده از قطره‌های بی‌حسی موضعی قبل از درمان توصیه می‌شود. در کنار آن، تزریق ساب‌کنژنکتیوال با اوزون و همچنین قطره‌های روغن اوزونه برای اثرات ضدباکتریایی و ضدویروسی کاربرد دارند.

با این حال باید توجه داشت که این روش صرفاً اثر موضعی دارد و محدود به ضایعات چشمی است. در بیماران خودایمنی مانند پسوریازیس چشمی یا یووئیت همراه، مشکل اصلی اختلال ایمنی سیستمیک است. اینجا سالین DIV اهمیت پیدا می‌کند، چرا که با تعدیل ایمنی و مهار مسیرهای التهابی مرکزی (IL-17, TNF-α) می‌تواند هم التهاب چشمی و هم سایر تظاهرات سیستمیک بیماری را کنترل کند.

Vaginal Insufflation – کاربرد واژینال

انفیوزیون واژینال اوزون با غلظت‌های پایین (۱۰–۳۰ µg/NmL) و حجم ۱–۲ لیتر در جریان مداوم برای مدت ۱۰ دقیقه انجام می‌شود و پیش از آن شستشو با آب اوزونه ضروری است. این روش در درمان واژینیت عفونی، کاندیدیازیس، سرویسیت مزمن و زخم‌های دهانه رحم کاربرد دارد.

اما در بیماران خودایمنی مثل پسوریازیس که ممکن است با التهاب مزمن مخاطی یا عفونت‌های مکرر مراجعه کنند، صرفاً درمان موضعی کافی نیست. سالین DIV در اینجا می‌تواند با اثرات ضدالتهابی سیستمیک، علاوه بر کمک به بهبود ضایعات موضعی، احتمال عود مکرر را نیز کاهش دهد.

Vesico-urethral Insufflation – کاربرد مثانه‌ای و مجرای ادراری

در این روش، ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌لیتر اوزون در غلظت ۱۰–۲۵ µg/NmL به‌صورت تدریجی در مثانه یا مجرای ادراری انفیوز می‌شود و می‌تواند با شستشو با آب اوزونه همراه باشد. این روش به‌طور ویژه در عفونت‌های ادراری مزمن، سیستیت‌های مقاوم و زخم‌های مثانه به‌کار می‌رود.

در بیماران مبتلا به بیماری‌های خودایمنی، از جمله پسوریازیس، احتمال درگیری و التهاب مزمن دستگاه ادراری وجود دارد. استفاده از سالین DIV علاوه بر اثر موضعی اوزون، می‌تواند با تقویت سیستم ایمنی مخاطی و کاهش التهاب سیستمیک اثر پایدارتر و طولانی‌مدت‌تر داشته باشد.

Otic Route – کاربرد گوشی (Otic)

کاربرد اوزون در گوش شامل انفیوزیون با غلظت ۱۰–۲۵ µg/NmL به مدت ۵ دقیقه است و برای اوتیت، درماتیت مجرای گوش، سینوزیت و اختلالات عروقی سر و گردن استفاده می‌شود. پیش از آن، باید پرده گوش سالم باشد و مجرا مرطوب شود تا خشکی ناشی از اوزون کاهش یابد.

اگرچه این روش می‌تواند التهاب موضعی گوش و سینوس‌ها را کاهش دهد، اما در بیماران خودایمنی، التهاب موضعی معمولاً بازتابی از اختلال سیستمیک ایمنی و استرس اکسیداتیو مزمن است. سالین DIV در اینجا با بهبود وضعیت آنتی‌اکسیدانی و تعدیل ایمنی، امکان کنترل هم‌زمان ضایعات گوشی و سایر تظاهرات بیماری را فراهم می‌آورد.

Intratonsillar Infiltration – تزریق داخل لوزه‌ای

تزریق اوزون با غلظت ۱۰–۲۰ µg/NmL در حجم ۲.۵ mL در پایه‌های لوزه و تکرار آن در ۴–۵ جلسه در درمان تونسیلیت مزمن و هایپرتروفی لوزه به‌کار می‌رود. همچنین در پولیپ‌های بینی می‌توان با تزریق مستقیم اوزون در بافت پولیپ به کاهش التهاب کمک کرد.

این روش اگرچه در کاهش التهاب مخاطی موثر است، اما محدودیت آن موضعی بودن اثر است. در بیماران خودایمنی مانند پسوریازیس، که التهاب سیستمیک و اختلال ایمنی در کل بدن وجود دارد، سالین DIV می‌تواند با اثر گسترده‌تر، التهاب حلق و لوزه‌ها را نیز به شکل غیرمستقیم کاهش دهد.

Ozone Micro-doses in Trigger and Acupuncture Points – میکرودوز اوزون در نقاط ماشه‌ای و طب سوزنی

این روش شامل تزریق ۵–۱۰ mL اوزون با غلظت ۱۰–۲۰ µg/NmL در نقاط ماشه‌ای عضلات یا نقاط طب سوزنی است. این روش بیشتر برای دردهای مزمن عضلانی و فیبرومیالژی استفاده می‌شود و گاهی به‌عنوان روش تکمیلی در دردهای مقاوم توصیه می‌شود.

در بیماران خودایمنی مانند پسوریازیس، که اغلب دچار دردهای عضلانی–اسکلتی و التهاب منتشر هستند، این روش می‌تواند تسکین موقتی ایجاد کند. اما مزیت اصلی سالین DIV در این است که به‌طور سیستمیک مسیرهای التهابی و اکسیداتیو را مهار می‌کند و بنابراین نه‌تنها نقاط درد موضعی بلکه کل سیستم عضلانی–اسکلتی و پوست را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

Topical Application of Ozonized Water, Oil, and Creams – کاربرد موضعی آب، روغن و کرم‌های اوزونه

کاربرد موضعی اوزون یکی از بخش‌های کلیدی و اثبات‌شده در درمان‌های نوین پزشکی است. اگرچه سالین DIV در حوزه اثرات سیستمیک (تعدیل ایمنی و کاهش التهاب عمومی) جایگاه ویژه‌ای دارد، اما باید تأکید کرد که روغن اوزونه و فرآورده‌های موضعی اوزون نیز در بسیاری از شرایط بالینی، به‌ویژه بیماری‌های پوستی و زخم‌های مزمن، به همان اندازه معتبر و حیاتی هستند.

Extracorporeal Blood Oxygenation–Ozonation (EBOO)

روش Extracorporeal Blood Oxygenation–Ozonation (EBOO) یکی از پیشرفته‌ترین و مدرن‌ترین اشکال اوزون‌تراپی سیستمیک به شمار می‌رود که در کشورهای ایتالیا، روسیه، اوکراین و برخی کشورهای آمریکای لاتین توسعه یافته است. این تکنیک به‌ویژه در درمان بیماری‌های شدید و مقاوم به درمان کلاسیک، جایگاه مهمی پیدا کرده و به‌عنوان یک نسخه ارتقا یافته از اتوهِموتراپی بزرگ (AHT major) محسوب می‌شود.

موارد کاربرد بالینی این روش به شرح زیر است:

EBOO در بیماری‌های زیر به‌طور گسترده به کار می‌رود:

بیماری‌های شدید عروقی محیطی (Peripheral Arterial Disease)
بیماری عروق کرونر قلب
آمبولی کلسترول و دیس‌لیپیدمی‌های شدید
بیماری مادِلونگ (Madelung disease)
کری یا کاهش شنوایی ناشی از اختلالات عروقی
فاشئیت نکروزان
سپسیس مقاوم به آنتی‌بیوتیک
سکته مغزی ایسکمیک
نارسایی مزمن قلبی
هپاتیت ویروسی C

آنچه اهمیت دارد این است که EBOO با افزایش حجم خون تحت درمان (حدود ۴ لیتر در ساعت) و استفاده از غلظت پایین اوزون (کمتر از ۱ µg/NmL) توانسته است اثرات درمانی AHT major را به‌صورت چشمگیر تقویت کند.

EBOO در اصل یک فرآیند همزمان اکسیژناسیون و اوزناسیون خون است. خون بیمار از طریق یک ورید گرفته می‌شود، وارد دستگاه تبادل گاز (Gas Exchange Device – GED) می‌گردد، و سپس به ورید دیگر بازگردانده می‌شود. این تکنیک سبب می‌شود:

اشباع اکسیژن خون افزایش یابد و بهبود میکروسیرکولاسیون در بافت‌های ایسکمیک تسریع گردد.
اوزون با ایجاد رادیکال‌های اکسیژن فعال (ROS) در غلظت‌های پایین، مسیر Nrf2 را تحریک کرده و موجب افزایش بیان آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی (SOD، CAT، HO-1) می‌شود.
مسیرهای التهابی مثل NF-κB مهار شوند، که به کاهش التهاب سیستمیک و جلوگیری از تخریب بافتی در بیماری‌های ایسکمیک یا عفونی منجر می‌گردد.
اثرات ضدویروسی و ضدباکتریایی اوزون به‌طور مستقیم در خون فعال شوند، که در درمان سپسیس و هپاتیت C اهمیت حیاتی دارد.

این مکانیسم‌ها باعث می‌شوند که EBOO نه‌تنها نقش سم‌زدایی (Detoxification) و ضدعفونی خون را ایفا کند، بلکه به‌عنوان یک ایمونومدولاتور قوی در بیماری‌های خودایمنی و التهابی نیز مطرح شود.

دو روش اصلی برای اجرای EBOO وجود دارد:

روش مبتنی بر فیبرهای توخالی (Hollow Fiber GED):

در این روش، از فیبرهای میکروپور پلی‌پروپیلن مقاوم به اوزون با قطر خارجی حدود ۲۰۰ میکرومتر و ضخامت ۵۰ میکرومتر استفاده می‌شود. خون از داخل فیبرها عبور می‌کند، در حالی‌که مخلوط اکسیژن-اوزون اطراف فیبرها جریان دارد. سطح وسیع غشایی (حدود ۰.۲۲ متر مربع) تبادل گاز مؤثر و ایمن را فراهم می‌کند.

روش روتور و فیلم (Rotor-Film GED):

در این روش، خون در یک بطری شیشه‌ای افقی در حال دوران قرار می‌گیرد که با یک درپوش ثابت از جنس پلی‌پروپیلن مقاوم به اوزون بسته شده است. از طریق این سیستم، گاز اوزون-اکسیژن با سطح وسیعی از خون تماس پیدا می‌کند. در صورت طولانی شدن پروسیجر (بیش از یک ساعت)، نیاز به تزریق اضافی هپارین (۱ میلی‌لیتر = ۵۰۰۰ IU) جهت پیشگیری از انعقاد وجود دارد.

پایان پروسیجر با شست‌وشوی خطوط و دستگاه با سالین و خارج کردن کانولاهای وریدی انجام می‌شود.

استفاده از دیالیزرهای مدرن همودیالیز (از جنس پلی‌سولفون یا کوپروفان) در EBOO مطلقاً ممنوع است، زیرا این مواد در برابر اوزون مقاوم نیستند و می‌توانند محصولات ناخواسته و سمی در خون آزاد کنند.
تنها باید از تجهیزات اختصاصی و تأیید شده برای اوزون‌تراپی استفاده شود.
غلظت اوزون پایین (<۱ µg/NmL) به‌طور خاص انتخاب می‌شود تا اثرات درمانی مطلوب بدون ایجاد همولیز یا آسیب اکسیداتیو شدید حاصل شود.

EBOO در حال حاضر به‌عنوان یکی از قدرتمندترین ابزارهای اوزون‌تراپی سیستمیک شناخته می‌شود. مزیت اصلی آن نسبت به روش‌های دیگر، توانایی تصفیه و درمان حجم بالایی از خون در مدت کوتاه است. این ویژگی باعث می‌شود که در بیماری‌های شدید و تهدیدکننده حیات مانند سپسیس مقاوم، نارسایی قلبی پیشرفته یا سکته مغزی ایسکمیک، کاربرد ویژه‌ای داشته باشد.

همچنین، گزارش‌های بالینی متعدد نشان داده‌اند که EBOO می‌تواند سطح چربی‌های خون (کلسترول و تری‌گلیسرید) را کاهش دهد، عملکرد قلبی-عروقی را بهبود بخشد، و حتی در هپاتیت C با کاهش بار ویروسی همراه باشد.

در راستای مقایسه EBOO و سالین DIV میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. حجم خون درگیر

EBOO: حجم بسیار بالایی از خون (حدود ۳ تا ۴ لیتر در ساعت) به طور مداوم از بدن خارج، در دستگاه اکسیژناسیون–اوزناسیون پردازش، و دوباره وارد بدن می‌شود.
Saline DIV: اوزون در سرم نرمال‌سالین حل شده و به صورت انفوزیون آهسته وریدی تزریق می‌شود. حجم خون درگیر مستقیم نیست و تنها حجم محدود سرم (۲۰۰–۴۰۰ mL) وارد جریان خون می‌گردد.

۲. غلظت اوزون

EBOO: از غلظت بسیار پایین اوزون (<1 µg/NmL) استفاده می‌شود چون خون در حجم بالا در تماس با اوزون قرار می‌گیرد.
Saline DIV: غلظت اوزون معمولاً بین ۰.۴ تا ۲ µg/mL در محلول سالین است، که به‌صورت کنترل‌شده وارد بدن می‌شود.

۳. مکانیسم‌های بیوشیمیایی

EBOO:
اکسیژناسیون و اوزناسیون همزمان → افزایش ظرفیت انتقال اکسیژن خون.
القای اثرات قوی آنتی‌اکسیدانی و ایمونومدولاتوری در مقیاس وسیع به دلیل تماس کل خون با اوزون.
اثرات مشابه دیالیز در حذف اندوتوکسین‌ها و بهبود همورئولوژی خون.
Saline DIV:
ایجاد سیگنالینگ ملایم و تدریجی از طریق رهاسازی کنترل‌شده ROS و LOPs (lipid oxidation products).
تعدیل سیستم ایمنی، مهار مسیر NF-κB و تحریک Nrf2.
اثر ضدالتهابی و پایدار، به‌خصوص در بیماری‌های خودایمنی مثل پسوریازیس.

۴. ایمنی و عوارض

EBOO:
نیازمند تجهیزات پیشرفته و تیم تخصصی (مانند دیالیز).
ریسک بالقوه عوارض در صورت استفاده از فیلترهای غیرمقاوم به اوزون (ایجاد ترکیبات سمی).
نیاز به هپارین و آنتی‌کواگولاسیون (با ریسک خونریزی).
Saline DIV:
ایمنی بسیار بالا، بدون نیاز به آنتی‌کواگولانت.
تنها عارضه گذرا: احساس گرمی یا سنگینی موقت در رگ.
قابل استفاده در کلینیک‌های کوچک و حتی سرپایی.

۵. حوزه‌های کاربرد بالینی

EBOO: بیشتر در بیماری‌های شدید قلبی–عروقی (مانند بیماری شریانی محیطی، نارسایی قلبی، سکته ایسکمیک، سپسیس مقاوم)، دیس‌لیپیدمی‌های شدید و هپاتیت C استفاده می‌شود.
Saline DIV: درمان طولانی‌مدت و پایدار بیماری‌های خودایمنی (پسوریازیس، ام‌اس، روماتوئید آرتریت، لوپوس)، بیماری‌های متابولیک مزمن و حمایت عمومی سیستم ایمنی.

تجویز اوزون به روش رکتال (Rectal Insufflation)

روش Insufflation رکتال یکی از مسیرهای سیستمیک و قدیمی اوزون‌تراپی است. در این روش، گاز اوزون مستقیماً وارد رکتوم شده و به سرعت در محتوای لومن روده حل می‌شود. در این محیط، موکوپروتئین‌ها و ترشحات مخاطی روده که دارای فعالیت آنتی‌اکسیدانی هستند با اوزون واکنش داده و محصولات اکسیداتیو ثانویه از جمله گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) و محصولات پراکسیداسیون لیپیدی (LOPs) تشکیل می‌گردند. این ترکیبات به‌راحتی از طریق لایه موکوزا و شبکه مویرگی و لنفاتیک روده جذب شده و وارد جریان خون می‌شوند.

این روش غیرتهاجمی بوده و در بیماران مختلف از جمله اطفال، سالمندان و افرادی که دسترسی وریدی سخت دارند (مثل بیماران با رگ‌های اسکلروزه یا شکننده) قابل استفاده است. در بسیاری از کشورها این روش به دلیل سهولت اجرا، هزینه پایین و عدم نیاز به تجهیزات پیچیده مورد استقبال قرار گرفته است.

دوزدهی در این روش مشابه با اتوهِمو‌تراپی بزرگ (Major Autohemotherapy) امکان‌پذیر است و می‌توان پروتکل درمانی را با همان منطق «شروع با دوز پایین و افزایش تدریجی» دنبال کرد.

دوز و پروتکل درمانی اوزون رکتال نیز به شرح زیر است:

غلظت استاندارد: ۱۰ تا ۳۰ µg/NmL
حجم گاز: ۱۰۰ تا ۲۰۰ mL
محدودیت ایمنی: استفاده از غلظت‌های بالاتر از ۴۰ µg/NmL می‌تواند به سلول‌های اپی‌تلیال روده (Enterocytes) آسیب وارد کند و بنابراین ممنوع است.

در بیماری‌های مزمن، اوزون باعث ایجاد تحمل به استرس اکسیداتیو (Oxidative Stress Tolerance) می‌شود. این حالت نوعی واکنش فیزیولوژیک سازگارانه است که طی آن، سیستم دفاع آنتی‌اکسیدانی بدن تقویت شده و حساسیت به التهاب کاهش می‌یابد. به همین دلیل، در شرایط مزمن نیاز به تکرار دوره‌های درمانی وجود دارد.

هر دوره درمانی: ۲۰ جلسه روزانه
فاصله بین دوره‌ها: ۳ تا ۴ ماه در سال اول
اگر فاصله بیش از ۶ ماه شود، دوز باید مجدداً از مقدار اولیه شروع گردد.
دوزهای بالا تنها بعد از حداقل دو سیکل درمانی و با فاصله سه‌ماهه مجاز هستند.

اگرچه رکتال اوزون‌تراپی از نظر تاریخی و در برخی کشورها کاربرد وسیعی دارد، اما محدودیت‌هایی هم به همراه دارد:

بسیاری از بیماران، به‌ویژه بزرگسالان، این روش را از نظر روانی ناخوشایند و همراه با شرم یا ناراحتی می‌دانند.
در برخی موارد، نفخ، کرامپ شکمی یا احساس سوزش موقت گزارش شده است.
میزان جذب گاز از طریق رکتوم می‌تواند متغیر و غیرقابل پیش‌بینی باشد، بسته به شرایط روده و حجم گاز.

در مقابل، سالین DIV همان اثربخشی سیستمیک را با روشی بسیار مطمئن‌تر، قابل کنترل‌تر و از نظر روانی قابل پذیرش‌تر برای بیماران به‌ویژه در درمان بیماری‌های خودایمنی مانند پسوریازیس فراهم می‌کند. در سالین DIV، غلظت و حجم دقیقاً قابل اندازه‌گیری و تکرار است و بیمار با تجربه مشابهی همچون دریافت سرم معمولی روبه‌رو می‌شود.

Insufflation رکتال یک روش قدیمی، غیرتهاجمی و علمی در اوزون‌تراپی است که به‌ویژه در کودکان، سالمندان و بیماران با رگ‌های سخت گزینه ارزشمندی محسوب می‌شود. با این حال، محدودیت‌های روانی و جذب متغیر، باعث شده که در پروتکل‌های مدرن، سالین DIV جایگزین ارجح برای درمان سیستمیک به‌خصوص در بیماری‌های خودایمنی و مزمن شناخته شود، در حالی که همچنان رکتال می‌تواند در برخی شرایط خاص مورد استفاده قرار گیرد.

مسیرهای ممنوعه تجویز اوزون

تزریق مستقیم وریدی گاز اوزون

تزریق مستقیم گاز اوزون به درون ورید به‌شدت منع شده است و نباید انجام شود. دلیل اصلی، خطر بالای آمبولی گازی (Gas Embolism) است که حتی در صورت استفاده از پمپ انفوزیون آهسته و با حجم‌های کوچک (۲۰ میلی‌لیتر) نیز می‌تواند رخ دهد. عوارض این روش بسیار جدی و گاه کشنده‌اند و از موارد خفیفی مثل احساس حباب‌زدگی زیر بغل، سرفه، احساس سنگینی پشت جناغ و سرگیجه شروع شده و می‌تواند به اختلال بینایی (آمبلیوپی)، بحران افت فشار خون، علائم ایسکمی مغزی مانند فلج اندام‌ها، سکته مغزی و حتی مرگ منجر شود. در متون علمی پنج مورد مرگ ناشی از آمبولی گازی پس از تزریق مستقیم وریدی اوزون گزارش شده است.

از منظر فیزیولوژیک نیز این روش منطقی نیست. حلالیت اکسیژن در دمای ۳۷ درجه سانتی‌گراد تنها حدود ۰.۲۳ میلی‌لیتر در هر ۱۰۰ میلی‌لیتر پلاسما است، به همین دلیل پلاسما قادر نیست اکسیژن یا اوزون تزریق‌شده را به سرعت حل کند و این امر منجر به تجمع حباب و تشکیل آمبولی گازی می‌شود.

باید توجه داشت که این هشدار به معنای منع سالین DIV نیست. در روش سالین DIV، اوزون ابتدا در محلول نرمال‌سالین حل و پایدار می‌شود و سپس به صورت محلول ایزوتونیک و بی‌خطر وارد جریان خون می‌گردد. این فرآیند باعث می‌شود که اوزون به شکل محلول شیمیایی پایدار وارد بدن شود، بدون اینکه خطری از جنس آمبولی گازی داشته باشد. در واقع تمام موارد عوارض ذکرشده مربوط به تزریق مستقیم گاز اوزون به داخل رگ بوده و هیچ ارتباطی به سالین DIV ندارد.

تزریق داخل شریانی (Intra-arterial Injection)

تزریق مستقیم اوزون به داخل شریان، مانند تزریق مستقیم وریدی، به‌شدت منع شده است. دلیل اصلی، خطر بالای آمبولی گازی است که می‌تواند منجر به عوارض کشنده مانند سکته‌های مغزی یا ایسکمی بافتی شود. به دلیل حساسیت جریان شریانی و فشار بالای خون در این عروق، حتی مقادیر اندک اوزون گازی می‌تواند به سرعت منجر به تشکیل آمبولی و انسداد شریانی گردد. در حالی که روش‌های ایمن‌تری مانند سالین DIV یا اتوهِمو‌تراپی بزرگ (AHTmajor) می‌توانند اثرات سیستمیک مشابه را بدون این خطرات به‌همراه داشته باشند.

مسیرهای کاملاً ممنوع – استنشاق اوزون (Inhalation Route)

استنشاق مستقیم گاز اوزون به‌طور مطلق ممنوع است، زیرا اوزون برای سیستم تنفسی بسیار سمّی و تخریب‌کننده است. ریه‌ها به دلیل ویژگی‌های آناتومیک و بیوشیمیایی خود، به‌شدت نسبت به آسیب اکسیداتیو حساس‌اند. ورود مستقیم اوزون به مجاری هوایی سبب آسیب اپی‌تلیوم آلوئولی، التهاب شدید، ادم ریوی و در موارد حاد، نارسایی تنفسی می‌شود.

برخلاف کاربردهای ایمن اوزون در درمان سیستمیک (مثل سالین DIV، AHT یا رکتال اینسافلیشن)، مسیر تنفسی فاقد هرگونه ایمنی است و به همین دلیل در تمام پروتکل‌های بالینی استاندارد، استنشاق اوزون یک خط قرمز درمانی محسوب می‌شود.

تزریق داخل مفصلی آب اوزونه (Intra-articular Injection of Ozonated Water)

این روش عمدتاً در چین مورد استفاده قرار گرفته و شامل تزریق آب اوزونه‌شده با غلظت ۲۲ µg/mL به داخل مفصل است. هرچند شواهد اولیه حاکی از اثرات ضدالتهابی و ضدعفونی‌کننده آن است، اما اعتبار این روش هنوز نیازمند کارآزمایی‌های بالینی گسترده و کنترل‌شده است. برخلاف تزریق گاز اوزون یا روغن اوزونه در مفاصل که مطالعات بیشتری دارند، تزریق آب اوزونه هنوز در مرحله ارزیابی علمی قرار دارد.

تزریق داخل صفاقی (Intra-peritoneal)

این مسیر همچنان در مرحله تحقیقات آزمایشگاهی روی حیوانات قرار دارد. مطالعات انجام‌شده در دانشگاه فیلیپس ماربورگ (آلمان) توسط پروفسور زیگفرید شولتز نشان داده‌اند که اوزون می‌تواند نسبت به بسیاری از داروهای سیتواستاتیک (ضدسرطان) سیتوتوکسیک‌تر برای سلول‌های توموری باشد، در حالی که عوارض جانبی شیمی‌درمانی را ندارد. با این حال، شواهد انسانی برای اثبات این اثرات هنوز کافی نیست و نتایج کارآزمایی‌های بالینی قانع‌کننده‌ای در درمان سرطان با این روش ارائه نشده است.

با وجود این، کاربرد شستشوی حفره صفاقی با سالین اوزونه‌شده (۵–۱۰ لیتر، غلظت ۴–۶ µg/mL، به‌مدت ۲۰ دقیقه) در بیماران مبتلا به پریتونیت حاد (داخل‌عملی)، همراه با قرار دادن درن سیلیکونی برای شستشوهای بعدی، گزارش‌هایی از موفقیت و ایمنی نسبی در انسان داشته است. این کاربرد بیشتر به‌عنوان کمک‌کننده در کنترل عفونت‌های شدید داخل شکمی مطرح است.

محتوای جدول