کاربرد اکسیژن درمانی طب هایپرباریک (HBOT) بر روی زخم

اکسیژن درمانی یا طب‌هایپرباریک (HBOT) چیست؟

اکسیژن درمانی هیپرباریک (HBOT) یک درمان پزشکی تخصصی است که با استنشاق اکسیژن ۱۰۰ درصد در یک محفظه تحت فشار، انجام میگیرد. HBOT به دلیل توانایی اش در تسریع درمان ، مبارزه با عفونت ها و ترمیم بافت هایی که به علت کمبود اکسیژن آسیب دیده اند به طور گسترده ای شناخته شده است. این درمان غیرتهاجمی نقش مهمی در درمان انواع شرایط مانند بیماری فشارزدایی، مسمومیت با مونوکسید کربن و زخم‌های مزمن که به درمان ‌مقاوم هستند دارد.

مدیریت زخم های مقاوم به درمان

مدیریت زخم برای جلوگیری از عوارض و تسریع روند بهبود ضروری است. HBOT به ویژه در درمان زخم های مزمن، مانند زخم های دیابتی، زخم بستر، آسیب های ناشی از تشعشع و اسکارهای جراحی مقاوم به درمان موثر است. این متد درمانی با افزایش اکسیژن رسانی به بافت های آسیب دیده  نه تنها باعث بهبود سریع تر و کارآمدتر زخم می شود، بلکه خطر عفونت و قطع عضو را نیز کاهش می دهد. این رویکرد درمانی بهبودی مطلوب را تضمین می‌کند و کیفیت زندگی بیمارانی را که از زخم‌های مداوم رنج می‌برند، افزایش می‌دهد.

طب هایپرباریک چه اثری بر زخم دارد؟

تاریخچه استفاده از طب هایپرباریک در درمان زخم

منشا اکسیژن درمانی هیپرباریک (HBOT) برای مدیریت زخم به اواسط قرن بیستم بازمی گردد. در ابتدا در اوایل دهه ۱۹۰۰ برای شرایطی مانند بیماری فشارزدایی در غواصان مورد استفاده قرار گرفت اما در ادامه کاربرد آن در مراقبت از زخم در حدود دهه ۱۹۶۰ مورد توجه قرار گرفت. دکتر Ite Boerema و همکارانش در دانشگاه آمستردام در تحقیقاتی پیشگام در مورد اثربخشی HBOT برای شرایط مختلف پزشکی، از جمله بهبود زخم، نقش اساسی داشتند. کار آنها نشان داد که اکسیژن هایپرباریک می تواند به طور قابل توجهی بهبود بافت های ایسکمیک را افزایش دهد و منجر به پذیرش و استفاده گسترده تر از HBOT در درمان زخم های مزمن شود. مطالعات تاثیرگذار دکتر Boerema در اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰، به ویژه در سال ۱۹۶۰، اثرات مفید این مند درمانی را بر بهبود زخم و سایر شرایط پزشکی نشان داد. این تحقیق زمینه را برای پذیرش و کاربرد گسترده‌تر HBOT در پزشکی مدرن، به‌ویژه در زمینه‌های مدیریت زخم مزمن، درمان بافت ایسکمیک و سایر زمینه‌های مرتبط ایجاد کرد. از آن زمان، HBOT به تکامل خود ادامه داده و به یک جزء حیاتی از استراتژی های مدرن مدیریت زخم تبدیل شده است.

ساز و کار طب هایپرباریک در درمان زخم

HBOT التیام زخم را از طریق یک رویکرد چند وجهی افزایش می دهد، در درجه اول با افزایش عرضه اکسیژن، که متعاقبا باعث تقویت سنتز کلاژن، رگ زایی، عملکرد ایمنی، و کاهش التهاب و ادم می شود. این اثرات فیزیولوژیکی در مجموع روند بهبود زخم را تسریع می کنند و HBOT را به یک گزینه درمانی حیاتی برای زخم های مزمن و غیر التیام می بخشند.

۱. افزایش تامین اکسیژن

 HBOT شامل تنفس اکسیژن خالص در یک محفظه تحت فشار است که به طور قابل توجهی سطح اکسیژن را در خون افزایش می دهد. این غلظت اکسیژن بالا خود را به محل زخم میرساند ، حتی در بافت هایی که گردش خون ضعیفی دارند.

۲. تولید کلاژن بیشتر شده

سطوح بالای اکسیژن، سلول های فیبروبلاست را تحریک می کند، این سلول ها درواقع سلول های مسئول تولید کلاژن هستند و برای بهبود زخم و ترمیم بافت ضروری می باشند.

۳. تشکیل رگ های خونی جدید

  HBOT باعث تشکیل مویرگ های جدید می شود که به واسطه آن موجب بهبود خون رسانی به ناحیه زخم و تسهیل انتقال مواد مغذی و دفع مواد زائد می شود.

۴. کاهش تورم اطراف زخم

این متد درمانی با اثرات اسمزی تورم اطراف زخم را با انقباض عروق خونی و بیرون کشیدن مایع اضافی از بافت ها کاهش می دهد.

۵. اثرات ضد باکتریایی

افزایش سطح اکسیژن از رشد باکتری های بی هوازی جلوگیری می کند و عملکرد گلبول های سفید را بهبود می دهد و در نتیجه پاسخ ایمنی را در محل زخم کارامدتر میکند.

۶. افزایش مهاجرت سلول های بنیادی

تقویت بازسازی بافت: HBOT سلول های بنیادی مغز استخوان را بسیج می کند که به محل زخم مهاجرت کنند و به ترمیم و بازسازی بافت کمک کنند٫ همچنین HBOT آزادسازی فاکتورهای رشد مانند VEGF (فاکتور رشد اندوتلیال عروقی) و PDGF (عامل رشد مشتق از پلاکت) را تحریک می کند که برای تشکیل بافت جدید بسیار مهم هستند.

چه زخم هایی به واسطه طب هایپرباریک قابل درمان هستند؟

1. زخم پای دیابتی
2. زخم فشاری (زخم بستر)
3. زخم های جراحی غیر التیام بخش
4. گرافت ها و فلپ های پوستی آسیب دیده
5. زخم نارسایی شریانی
6. آسیب بافتی ناشی از تشعشع
7. سوختگی زخم
8. زخم وریدی ساق پا

 مزایای استفاده از HBOT در درمان زخم

1. سرعت بیشتر در ایجاد بهبودی: HBOT با افزایش اکسیژن رسانی به بافت های آسیب دیده، بهبود زخم های مزمن و حاد را تسریع می کند.
2. کاهش خطر عفونت: غلظت بالای اکسیژن به مبارزه با باکتری ها و افزایش پاسخ ایمنی کمک می کند و در نتیجه خطرات عفونت را کاهش می دهد.
3. کاهش نکروز بافتی: HBOT با بهبود اکسیژن رسانی به حفظ بافت های در معرض خطر نکروز کمک می کند.
4. بهبود کیفیت زندگی : بسیاری از بیماران کاهش درد و افزایش تحرک را تجربه می کنند که می تواند به طور قابل توجهی رفاه کلی را بهبود بخشد.
5. کاهش هزینه های مالی مراقبت: با کاهش بالقوه نیاز به بستری طولانی مدت و جراحی های اضافی، HBOT می تواند یک گزینه درمانی مقرون به صرفه باشد.
6. تطبیق پذیری: برای طیف وسیعی از شرایط، از جمله زخم های دیابتی، آسیب های ناشی از تشعشع و زخم های مقاوم به درمان موثر است.
7. تحریک تولید کلاژن: اکسیژن برای سنتز کلاژن ضروری است که برای بهبود زخم بسیار مهم است و این متد درمانی تولید کلاژن در بافت را افزایش میدهد.
8. کاهش تورم زخم: HBOT می تواند به کاهش تورم و التهاب در زخم کمک کند و باعث بهبود سریعتر شود.

معایب استفاده از  HBOT در درمان زخم

1. دسترسی محدود: مراکز پزشکی مجهز به اتاقک هایپرباریک انگشت شمار هستند که دسترسی را برای برخی بیماران محدود می کند.
2. مدت درمان: HBOT برای درمان زخم در بعضی بیماران ممکن است به جلسات متعدد نیاز داشته باشد که می تواند برای برخی افراد ناخوشایند باشد.
3. عوارض جانبی بالقوه: عوارض جانبی احتمالی شامل گوش درد، فشار سینوس یا عوارض شدیدتر مانند مسمومیت با اکسیژن و باروتروما است که البته تمام این عوارض نادر و قابل کنترل می باشند.
4. موارد منع مصرف: این متد درمانی برای همه مناسب نیست. برخی موارد منع مصرف عبارتند از بعضی بیماری های ریوی، پنوموتوراکس درمان نشده ٫ مادران باردار و…
5. تطابق پذیری بیمار: ضرورت جلسات مکرر مستلزم تعهد بالای بیمار است تا در تمام جلسات را به صورت منظم و کامل شرکت کند.
6. کلاستروفوبیا موقت : برخی از بیماران ممکن است در طول درمان در داخل اتاق دچار اضطراب ناشی از کلاستروفوبیا شوند.

میزان اثربخشی HBOT  در درمان زخم

اثربخشی HBOT در مراقبت از زخم از طریق معیارهای مختلف در آزمایشات بالینی مورد ارزیابی قرار گرفته است:

• میزان بهبودی: برخی کارآزمایی‌ها میزان بهبودی را در بیماران مبتلا به زخم‌های مزمن زمانی که HBOT با روش‌های استاندارد مراقبت از زخم ترکیب می‌شود، تا ۸۰% گزارش می‌کنند.
• کاهش آمپوتاسیون: در بیماران مبتلا به زخم پای دیابتی، HBOT با کاهش قابل توجه نیاز به قطع عضو همراه بوده است.
• رضایت بیمار: بررسی ها حاکی از رضایت بالای بیمار به دلیل تسکین درد و بهبود کیفیت زندگی پس از درمان است.

در نتیجه، HBOT ثابت می کند که یک درمان کمکی قابل دوام در مدیریت زخم است که نرخ موفقیت بالایی و مزایای قابل توجه در نتایج بالینی ارائه می دهد.

جمع بندی کاربرد HBOT در مدیریت زخم

1. میزان اثربخشی بالا بهبودی: HBOT میزان بهبود زخم های مزمن و حاد را افزایش می دهد.
2. کاهش عوارض: خطر عفونت٫ قطع عضو و نکروز بافتی را کاهش می دهد.
3. بهبود کیفیت زندگی: بیماران بهبود درد، تحرک و رفاه کلی را گزارش می دهند.
4. کاهش هزینه: اقامت در بیمارستان و نیاز به جراحی های بیشتر را کاهش می دهد.
5. کاربرد گسترده: برای زخم های مختلف از جمله زخم های دیابتی و آسیب های ناشی از تشعشع موثر است.

انتظار می رود نقش HBOT در مدیریت زخم با تحقیقات در حال انجام بهینه سازی پروتکل های درمانی و گسترش استفاده از آن در مراقبت های چند رشته ای افزایش یابد. تأثیر مثبت آن بر پیامدهای بیمار و هزینه های مراقبت های بهداشتی، آن را به درمانی امیدوارکننده برای آینده تبدیل می کند.

References

• https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/hyperbaric-oxygen-therapy#:~:text=HBOT%20helps%20wound%20healing%20by,and%20tissue%20starts%20to%20die.
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3495382/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459172/
• https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0738081X94902658
• https://jamanetwork.com/journals/jamasurgery/fullarticle/394467